علل، علایم و راه های درمان نارسایی کلیه - باتسک

در صورتی که حدود 90 درصد از نفرون ها از بین بروند، فرد در فاز انتهایی نارسایی کلیه قرار می گیرد و احتیاجمند دیالیز می گردد. در این شرایط کلیه ها قادر به دفع سموم و جذب مواد لازم نیستند و کارکرد تمامی ارگان های بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. در نهایت نیز برای رهایی از مسائل دیالیز و بهبود کامل، فرد به پیوند کلیه احتیاج پیدا می نماید.

این مقاله به مهم ترین عوامل، علائم و ر اه های تشخیص و درمان نارسایی کلیوی می پردازد. نارسایی کلیوی به حالتی گفته می گردد که در آن هر دو کلیه سالم، کارکرد خود را از دست بدهند، اما اگر فقط یک کلیه دچار اختلال کارکرد گردد، کلیه دیگر قادر به جبران وظایف آن خواهدبود.

همان طور که بسیاری از افراد به دلیل فرایند اهدا یا بیماری های مثل تومور، سنگ یا عفونت یکی از کلیه های سالم خود را از دست می دهند و بدون هیچ مسئله ای قادر به زندگی کردن هستند. در این شرایط، کلیه سالم خود را با شرایط وفق می دهد، به تدریج بزرگ تر می گردد و کل وظیفه فیلتر خون را بر عهده می گیرد.

عوامل دخیل در نارسایی کلیه

بیماری های بسیاری وجود دارند که باعث از دست رفتن کلیه ها و نارسایی کلیوی می شوند؛ از جمله:

بیماری قند:

دیابت کنترل نشده و بالا بودن قند به طور مداوم باعث آسیب به نفرون های کلیه و از دست رفتن کارکرد آن ها می گردد.

بیماری های عروق و تنگی رگ های کلیه:

این بیماری ها با اختلال در خونرسانی به کلیه ها باعث نارسایی کلیوی می شوند.

عفونت های شدید:

عفونت هایی که وارد خون می شوند با تاثیر بر کلیه ها می توانند منجر به نارسایی حاد آن ها شوند، اما اگر عفونت فقط در یکی از کلیه ها ایجاد شده باشد، باعث نارسایی کلیوی نمی گردد، زیرا کلیه دیگر به فعالیت خود ادامه می دهد.

بیماری های خودایمنی:

سیستم ایمنی وظیفه دارد از بدن در برابر عوامل بیماری زای خارجی و داخلی مثل سرطان ها دفاع کند، اما این سیستم در بیماری های خودایمنی، علیه بدن شروع به فعالیت می نماید و به بافت های سالم آسیب می رساند. این بیماری ها انواع مختلفی دارند و بخش های متفاوتی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. برای مثال بیماری لوپوس می تواند باعث ضعف و بی حالی کلی بدن و درگیری مفاصل، ریه، قلب، کلیه، پوست و... گردد.

بیماری های مادرزادی:

بعضی از بیماری های مادرزادی می توانند بافت کلیه را از دوران جنینی تحت تاثیر قرار دهند. این بیماران در صورت زنده ماندن می توانند در سنین بالاتر داوطلب جراحی پیوند شوند.

بیماری های کیستیک کلیه:

کلیه ها در حالت طبیعی ممکن است چند کیست داشته باشند، اما با افزایش تعداد این کیست ها، بافت کلیه و نفرون ها از کیست پوشیده می شوند و کارکرد کلیه کاهش می یابد. در این شرایط بیمار برای دیالیز و جراحی پیوند داوطلب می گردد.

فشار خون:

فشار خون بالا یکی از عواملی است که خونرسانی را در کلیه ها دچار اختلال می نماید. در این شرایط خون با فشار مناسب به کلیه ها و واحد های فیلترنماینده نمی رسد و باعث تخریب نفرون ها می گردد. با افزایش تعداد نفرون های تخریب شده نیز فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود.

درگیری کلیه در بیماری لوپوس

در صورتی که لوپوس کلیه ها را درگیر کند، نفرون های کلیه از بین می روند. این حالت که تحت عنوان نفریت لوپوسی شناخته می گردد، یکی از دلایل نارسایی کلیه است. بیماری های خودایمنی به وسیله متخصصان روماتولوژی تحت درمان و کنترل قرار می گیرند. اگر این متخصصان متوجه شوند فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود باید هر 3 ماه یکبار خون و ادرار او را از لحاظ دفع پروتیین و کراتینین آنالیز نمایند.

دفع پروتیین در ادرار نشانه اختلال در عملکرد واحد های فیلترنماینده کلیه است. اگر مقدار پروتیین دفع شده از یک حدی بالاتر برود، بیمار باید به متخصص فنرولوژی یا داخلی کلیه مراجعه کند. در این شرایط تا حد ممکن از دارو استفاده می گردد، اما اگر نمونه برداری از کلیه نشان دهنده نفریت لوپوسی با التهاب کلیه بر اثر لوپوس باشد، فرد داوطلب دیالیز می گردد. در نهایت نیز با پیدا شدن کلیه مناسب، داوطلب جراحی پیوند خواهد.

علائم بالینی نارسایی کلیه

در نارسایی حاد کلیه، مقدار سموم بدن مثل کراتینین ظرف مدت کوتاهی در خون بالا می رود و در پی آن سطح اوره افزایش پیدا می نماید. در نتیجه فرد دچار تورم در اندام ها می گردد. البته تورم در نارسایی مزمن کلیه شایع تر است، زیرا این نوع نارسایی به تدریج اتفاق یمی افتد. از دیگر علائم نارسایی حاد کلیه می توان به بی اشتهایی، تهوع، استفراغ و کاهش هوشیاری اشاره نمود. علائم نارسایی مزمن کلیه نیز مشابه نارسایی حاد است، اما از آنجایی که آسیب در این نوع نارسایی به تدریج اتفاق می افتد، بدن خود را با شرایط وفق می دهد و علائم را دیرتر نشان می دهد.

به همین خاطر ممکن است فرد علائم بی اشتهایی، تهوع و استفراغ را خیلی تجربه نکند. در نارسایی مزمن فرد بیشتر متوجه تورم در اندام های فوقانی یا تحتانی، پلک های پایینی و... می گردد. البته باید توجه داشت تورم در اندام ها می تواند دلایل مختلفی از جمله مسائل قلبی، تیرویید و... داشته باشد، بنابراین نمی توان آن را همواره به مسائل کلیوی ربط داد. دفع پروتیین در ادرار یا بالا رفتن کراتینین در خون از دیگر علائم نارسایی کلیوی هستند.

ممنوعیت پیوند کلیه برای افراد خاص

جراحی پیوند کلیه برای گروهی از افراد ممنوعیت دارد. افراد مبتلا به سرطان منتشر در کل بدن عفونت وسیع و فعال و بیماری های زمینه ای قلب و کبد جزو این بیماران هستند. درواقع، بدن فرد باید توانایی تحمل این جراحی بزرگ را داشته باشد و از طرف دیگر با مصرف دارو های سرکوب نماینده سیستم ایمنی دچار مشکل نگردد. از آنجایی که کلیه اهدایی یک جسم خارجی برای بدن محسوب می گردد، سیستم ایمنی سعی کند آن را از بدن دفع کند، بنابراین ضروری است این بیماران پس از جراحی پیوند برای همواره از دارو های سرکوب نماینده سیستم ایمنی استفاده نمایند.

حال اگر فرد د چار بیماری سرطان، عفونت و... باشد، با مصرف دارو های سرکوبگر ایمنی دچار پیشرفت این بیماری ها می گردد؛ بنابراین داوطلب مناسبی برای عمل پیوند نیست. مبتلایان به بیماری ایدز نمی توانند تحت عمل جراحی پیوند قرار بگیرند. این افراد خود دچار ضعف سیستم ایمنی هستند و از دارو های تقویت ایمنی استفاده می نمایند، بنابراین نمی توان برای آن ها از دارو های سرکوبگر ایمنی استفاده کرد.

شرایط لازم برای گیرندگان کلیه

افرادی که داوطلب جراحی پیوند کلیه می شوند باید از لحاظ سلامت سایر ارگان های بدن در شرایط مناسبی قرار داشته باشند. بعضی ها معتقد هستند افراد مسن نباید این جراحی را انجام دهند، اما بعضی منابع این عمل را در هر سنی مجاز اعلام نموده اند، البته به شرطی که بدن بیمار سالم و قادر به تحمل عمل باشد. افراد گیرنده کلیه باید از لحاظ وجود بیماری سرطان در کل بدن آنالیز شوند تا با تجویز دارو های سرکوبگر ایمنی دچار رشد بیماری نشوند.

برای مثال خانم ها قبل از عمل پیوند حتما باید از لحاظ سلامت گردن رحم یا سرویکس و پستان ها آنالیز شوند. علاوه بر اینها، گروه خونی و فاکتور ها و آنتی ژن های خون باید معین گردد تا بتوان از قرابت یا سازگاری با فرد دهنده اطمینان حاصل کرد.

شرایط لازم برای اهدانمایندگان کلیه

فردی که قصد اهدای کلیه دارد نباید دچار بیماری های زمینه ای مثل دیابت، فشار خون بالا، سنگ کلیه، بیماری های خودایمنی، قلبی و کبدی باشد، زیرا ممکن است در آینده به کلیه خود احتیاج پیدا کند. حتی اگر کلیه او در زمان حال سالم باشد نباید آن را اهدا کند، اما اگر فرد کاملا سالم باشد و داوطلب اهدای کلیه گردد باید حتما قبل از عمل از عروق کلیه آنژیوگرافی یا سی تی آنژیوگرافی انجام دهد تا معین گردد کلیه کدام سمت از لحاظ آناتومی برای اهدا و پیوند مناسب تر است.

دریافت کلیه از فرد زنده یا بیمار مرگ مغزی

کلیه اهدایی در دو حالت برای فرد گیرنده فراهم می گردد؛ از فرد زنده یا فردی که به هر دلیلی دچار مرگ مغزی شده است. معینات خونی افرادی که داوطلب جراحی پیوند هستند به وسیله انجمن پیوند کلیه در لیست پیوند قرار داده می گردد. سپس با فراهم شدن کلیه اهدایی، شرایط خونی آن با تمام افراد داوطلب در لیست انتظار سنجیده می گردد. در کشور هایی مثل آمریکا گاهی حتی 2 سال می کشد تا کلیه مناسب برای بیمار پیدا گردد، زیرا کلیه های اهدایی اغلب از طرف افراد خانواده یا افراد با مگر مغزی اهدا می شوند، اما خوشبختانه صف انتظار در ایران کوتاه تر است، زیرا تعداد افراد اهدانماینده زنده بیشتر است.

مراحل جراحی پیوند کلیه

با تقسیم بندی تنه به 3 قسمت سینه، شکم و لگن می توان گفت کلیه ها در قسمت انتهایی و پایین شکم (به سمت پشت) قرار گرفته اند. در جراحی پیوند کلیه معمولا کلیه خود فرد از بدن خارج نمی گردد، بلکه کلیه اهدایی به آن پیوند زده می گردد، مگر اینکه کلیه نارسا، پلی کیستیک و مقدار آن بزرگ شده باشد. درواقع، اگر کلیه افزایش مقدار پیدا نموده و باعث ایجاد فشار داخل لگن شده باشد، جای زیادی برای کلیه اهدایی باقی نمی گذارد و باید از بدن خارج گردد. در هر صورت، کلیه اهدایی معمولا داخل شکم و در قسمت قدامی آن قرار داده می گردد. برش این جراحی معمولا به صورت مایل در سمت راست شکم ایجاد می گردد.

فرد پس از جراحی تا 2 روز تحت مراقبت های ویژه در بخش پیوند باقی می ماند. سپس با توجه به نظر جراح و سیر بهبود ممکن است 1 تا 2 هفته در اتاق ایزوله بخش پیوند نگهداری گردد. مصرف دارو های سرکوب نماینده ایمنی باید بعد از عمل شروع گردد، زیرا سیستم ایمنی بدن در همان ساعت های اولیه پس از پیوند نسبت به پس زدن کلیه دریافتی اقدام می نماید. این دارو ها با پایین آوردن سطح ایمنی بدن باعث می شوند کلیه به عنوان یکی از اعضای بدن پذیرفته گردد. مصرف دارو های سرکوبگر ایمنی باید برای همواره ادامه یابد، فقط ممکن است طی زمان از مقدار دوز آن ها کاسته گردد.

مراقبت های پس از عمل

پس از جراحی پیوند، فرد باید تحت نظر متخصص تغذیه قرار بگیرد و مصرف گوشت قرمز و نمک را کاهش دهد. بعلاوه باید 6 تا 7 هفته بعد از عمل از بلند کردن اشیای سنگین تر از 5 کیلوگرم خودداری کند تا زخم دیواره شکم بهبود یابد. ورزش نیز طی این مدت فقط باید در حد پیاده روی باشد. ضربه به شکم، ورزش های شدید و بلند کردن اشیای سنگین در دوران نقاهت همگی فرد را در معرض خطر پارگی دیواره شکم قرار می دهند. فعالیت های طبیعی و زندگی عادی را می توان از 2 ماه بعد از عمل شروع کرد.

پس زدن کلیه پیوندی

کلیه پیوندی در بعضی موارد طی روز های اول به وسیله بدن پس زده می گردد. در این شرایط، سیستم ایمنی با ترشح مواد خاص باعث ایجاد تب می گردد. علاوه بر تب، فرد ممکن است دچار ورم کلی بدن گردد که به دلیل عدم کارکرد کلیه و تجمع سموم در خون ایجاد می گردد. یکی دیگر از نشانه های پس زدن کلیه، نکروز یا گانگرن بافت کلیه و درد شدید است. با آنالیز فاکتور های خون مثل کراتینین و اوره نیز می توان به پس زدن کلیه پی برد. درواقع، بالا رفتن ناگهانی این فاکتور ها می تواند نشان دهنده پس زدن کلیه باشد.

افزایش ناگهانی وزن در روز های بعد از عمل از دیگر نشانه های دفع کلیه اهدایی است که به دلیل تجمع مایعات در بدن ایجاد می گردد. اگر پس زدن کلیه در مراحل اولیه باشد شاید بتوان با تغییر دارو آن را متوقف کرد. در غیر این صورت فرد باید کلیه اهدایی را از بدن خارج کند و تا پیدا شدن کلیه تازه تحت درمان با دیالیز قرار بگیرد. گاهی اوقات نیز پس زدن کلیه به تدریج و در ماه ها یا سال های آینده اتفاق می افتد. در این شرایط، مقدار اوره و کراتینین به تدریج بالا می رود و مزمن می گردد. بعلاوه فرد آرام آرام دچار تورم می گردد. این بیماران نیز ممکن است داوطلب دیالیز شوند و مجدد در لیست پیوند قرار بگیرند.

پیوند کلیه، لوپوس را خاموش نگه می دارد

از آنجایی که درمان بیماری های خودایمنی مثل لوپوس با استفاده از دارو های سرکوبگر سیستم ایمنی اینجام می گردد، این بیماری ها پس از جراحی پیوند کلیه تا مدت ها خاموش باقی می مانند، زیرا برای جلوگیری از دفع کلیه پیوندی از مقادیر بالای دارو های سرکوب نماینده ایمنی استفاده می گردد، اما باید به خاطر داشت بیماری لوپوس به غیر از کلیه می تواند سایر ارگان ها بدن را نیز درگیر کند. اختلال در این ارگان ها نیز خود ممکن است منجر به اختلال در کارکرد کلیه پیوندی گردد.

برای مثال اگر لوپوس بر کارکرد قلب تاثیر گذاشته باشد با اختلال در خونرسانی به کلیه پیوندی می تواند سلامت آن را در معرض خطر قرار دهد یا برای مثال اگر دستگاه تنفس بیمار در پی لوپوس دچار درگیری شده باشد، با اختلال در اکسیژن رسانی به بافت ها می تواند کلیه پیوندی را دچار مشکل کند. علاوه بر اینها، افرادی که کلیه پیوندی دریافت می نمایند حتما باید به طور مرتب از لحاظ رشد بیماری های سرطانی در ارگان های مختلف آنالیز شوند. تمامی این عوامل می توانند کلیه پیوندی و حیات بیمار را در معرض خطر قرار دهند، بنابراین افراد باید پس از پیوند کلیه همواره تحت نظر پزشک باشند تا به محض وقوع اولین علائم نسبت به برطرف آن اقدام نمایند.

پیشگیری از نارسایی کلیه

افراد مبتلا به لوپوس برای پیشگیری از نارسایی کلیه باید تحت نظارت دقیق و منظم پزشک قرار داشته باشند تا در صورت بروز علائم درگیری، کلیه را تحت درمان حمایتی قرار دهند. مصرف منظم دارو های لوپوس و انجام به موقع آزمایش های دوره ای به پیشگیری از اختلالات کلیه در این بیماران یاری می نماید.

افراد مبتلا به دیابت نیز برای این منظور باید همواره قند خون را در محدوده طبیعی نگه دارند و دارو های خود را به طور مرتب استفاده نمایند. در این صورت درگیری کلیه را می توانند به تعویق بیندازند یا به طور کلی از بروز آن جلوگیری نمایند. مبتلایان به فشار خون بالا نیز باید همواره فشار خون را تحت کنترل داشته باشند.

پ

منبع: برترین ها