نیما تحول ساز و راهگشای جریان های شعری بود، امروز شعر نیمایی مغفول مانده است - باتسک

شما به عنوان کسی که چندین نوشتار درباره نیما دارید و سال ها شعر نیمایی را به شاعران جوان درس داده اید، آیا لقب بزرگ ترین شاعر معاصر را لایق وی می دانید؟

شاعران بزرگ دیگری هم بوده اند که در طول تاریخ راه هایی برای شعر و ادبیات باز و تغییرات اساسی در فرایند ادبیات ایجاد کرده اند. نیما هم علاوه بر اینکه از بزرگ ترین شاعران معاصر است از این منظر که راهی تازه در جهت چشم انداز شاعران معاصر ایجاد کرده است، اهمیت می یابد. همین دلیل می تواند کافی باشد برای اینکه وی را بزرگ ترین شاعر معاصر بدانیم. در مجموعه صبح نمان 21 شعر از بهترین های وی را انتخاب کرده ام و می توان آنها را در زمره شاهکارهای ادبیات فارسی نه فقط شعر معاصر به شمار آورد. از سوی دیگر نیما، بزرگ ترین معلم شعر معاصر است و شاعران بزرگی را در ادبیات معاصر از احمد شاملو گرفته تا فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، نصرت رحمانی، فریدون مشیری، منوچهر آتشی، محمدرضا شفیعی کدکنی، یدالله رویایی، اسماعیل خویی و بی شمار شاعران پس از خودش را تحویل جامعه داده است. همچنین نیما، نظریه پرداز بزرگی بوده و می توان گفت پررنگ ترین وجه کار وی در تاریخ معاصر همین موضوع است. نیما در توجیه و معرفی آثارش ناگزیر نظریه هایی ساده فهم را تولید کرده که این نظریه ها از ماندگارترین و بهترین نظریه های دوران ماست.

لطفا درباره ساختار ویژه شعر نیمایی توضیح دهید.

شعر نیما دو ساخت دارد. یکی، ساخت صورت است که به موضوع زبان و لحن واژگان و ساختار نحوی و موسیقی مربوط می شود و دیگری ساخت معناست که حس، شهود، عاطفه، عنصر تخیل و از همه مهم تر ابهام را شامل می شود. ابهام ذاتی، قریحی و درونی شعر نیما ساخت معنا را ایجاد می کند و وقتی با شعر نیما رودررو می شوید، غیر از آن خصلت های خاص غیرقابل تردید زبان نیما، با ابهامی روبرو می شوید که با یک بار خواندن ممکن است قانع نشوید و شاید شعر را دریافت نکنید و ناگزیر باشید که چندین بار بخوانید و تامل و تفکر کنید.

آیا منظور شما پیچیدگی در اشعار نیماست؟

بسیاری ابهام را با پیچیدگی اشتباه می گیرند، درحالی که پیچیدگی در لفظ اتفاق می افتد و ابهام در ذات شعر. ابهام های نیما از جنس پیچیدگی نیستند، هرچند ممکن است در بعضی از شعرهای شروعین نیما رموز و پیچیدگی زبانی وجود داشته باشد. حتی در شعرهای کمال یافته اش هم ممکن است باشد. اما دستاورد بزرگ نیما ابهام است و این ابهام که عنصر اساسی ساخت معنا در شعر نیماست، در واقع ظرفیت تاویلی را به شعر می دهد و باعث می شود یک اثر شعری به تعداد مخاطبانش تفسیر و معنا داشته باشد.

ابداعات و نظریه های نیما چه تاثیری بر شعر سپید گذاشت؟

اگر وزن شعر نیمایی را به عنوان یکی از ابداعات بپذیریم باید بگوییم شعر سپید به نوعی مدیون همین جسارت شجاعت و شهامت نیما در خروج از وزن عروض کلاسیک شعر فارسی است. چون اگر این اتفاق نمی افتاد شاید هیچ شاعری جسارت این را نمی یافت یا اصلا شرایط برایشان فراهم نمی آمد که حتی این سد وزن نیمایی را هم بشکند و از وزن عروضی کاملا خارج بشود. اگر همین وجه را بررسی کنیم در می یابیم حتی شاعران بزرگ سپیدسرا هم باید خودشان را وامدار اندیشه ها، ذوق و ذائقه زیبایی شناسی نیما بدانند. نظریه های ادبی نیما اصلا مربوط به دوره خاصی نیست و نیما بیشتر به ذات و ماهیت شعر پرداخته و شکل و فرم شعر را بررسی کرده است. امروز نیاز داریم نظریه های وی را دوباره بخوانیم و مرور کنیم. نیما برای نخستین بار نگاهی تازه به جهان و بینش جدیدی نسبت به هستی را مطرح نمود و تاثیر تئوری ها و نظریه های نیما در حال حاضر نیز همچنان ادامه دارد و در اشعار شاعران معاصر دیده می شود. حتی شاعرانی که پایبند به مبانی شعر نیما نیستند تحت تاثیر نظریه های نیما هستند.

نظر شما درباره مشهورترین اثر نیما یعنی افسانه چیست؟

نیما از افسانه شروع می شود که یک نقطه عطف و نقطه تحول در شعر فارسی است. از شعری که آرام آرام بعد از یک دوران گذار بحرانی ادبی ارتباطش را با جامعه قطع می کند و در دوران مشروطیت کم کم به مردم نزدیک می شود و اوج این نزدیکی را در افسانه می بینیم. افسانه به لحاظ ارزش های زیبایی شناسی و شکل شناسی هم یک تحول بسیار بزرگ بوده است و می توان گفت در افسانه شاهد اوج شجاعت نیما در ایجاد تحول شعری هستیم.

نظر شما درباره جایگاه شعر نیمایی در ادبیات امروز چگونه است؟

امروز شعر نیمایی بسیار مغفول مانده است و شاعران ما از ظرفیت های آن غافل مانده اند. البته شاید به درستی می گویند که شعر نیما، شعر کلاسیک است، اما بسیاری از قالب های شعری کلاسیک همچنان مورد استفاده هستند و شاعر حق ندارد قالبی را به سبب کلاسیک بودنش حذف کند. قابلیت های شعر نیمایی از بسیاری قالب های شعر کلاسیک و سپید بالاتر می ایستد و در فرم و شکل شعر نیمایی، شاعر می تواند بیان حماسی، تغزلی، تعلیمی و اجتماعی داشته باشد که بندرت در فرم های دیگر شعر فارسی محقق می شود.

در کتاب خود به نام تا صبحدمان که مقدمه ای بر زباشناسی تصویر و زبان شعر نیماست به چه نکاتی اشاره کرده اید؟

در این اثر که پیشتر منتشر شد، سعی کرده ام شیوه ها و شگردهای تصویری شعر نیما یوشیج را مورد توجه قرار دهم تا منبع و مقدمه ای برای شاعران جوان کشور باشد. بخشی از این کتاب به موضوع سنت ها و نوآوری های زبانی شعر نیما یوشیج توجه دارد و بخش پایانی نیز به درج گزیده ای از اشعار نو نیمایی اختصاص یافته است. اشعار گزیده موجود در این کتاب 30 قطعه شعر از میان اشعاری است که نیما از سال 1316 به بعد سروده است.