قنات ثبت جهانی ابراهیم آباد، تنها قنات مخروطی جهان - باتسک

این قنات از کوه های هفتادقله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم آباد ادامه می یابد. طول این قنات 11 کیلومتر است. این اثر تاریخی در سال 1393 در فهرست آثار تاریخی ملی و در سال 1397 به همراه 11 قنات تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. پیشینه حفر و بهره برداری از این اثر تاریخی، فرهنگی به سده های پنجم و ششم هجری باز می شود که تا به امروز به حیات خویش ادامه داده است. به لحاظ گونه شناختی و ویژگی های معماری، فرم چاه های این قنات مخروطی شکل است؛ یعنی هر چه چاه به سمت پایین می رود، بازتر می شود. قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل اتصال میله به کوره به حدود 10 حلقه می رسد. میله های بعدی پس از مادر چاه که تعداد آنها به 40 حلقه می رسد هر کدام حدود 100 متر عمق دارند و مادر چاه نیز دارای عمقی حدود 110 ذرع است. آب قنات حدود 96هکتار زمین را به زیر کشت می برد.

این قنات در دو بافت مارنی (شولاتی) و کنگلو مرایی یا به زبان محلی منطقه به صورت سِر (ser) ایجاد شده و با شیب ملایمی از مبداء به مظهر قنات می رسد. اولین چاه قنات که به مادر چاه شهرت دارد در محلی به نام سرزا Sere- za در منطقه هفتاد قله و در محل پشته قبرستان قرار گرفته است. قنات ابراهیم آباد شامل یک رشته اصلی و دو رشته فرعی است که رشته های فرعی آن در منطقه به نام های رونا و قوشد خوانده می شوند. در طول راستا این قنات 348 حلقه چاه برای هوادهی و جریان روان حرکت آب ایجاد شده که 311 حلقه آن در شاخه اصلی، 15 حلقه در رشته رونا و 22 حلقه در رشته قوشد قرار گرفته است.

قنات ابراهیم آباد که با دانش بومیان و شناخت آنها از فناوری قنات ایرانی ایجاد شده از زمان شکل گیری تا کنون نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی و شرب اهالی روستای کهن ابراهیم آباد داشته و به عنوان عنصری تاریخی با ارزش جاری، زنده است و به حیات خود ادامه می دهد. حدود 100 هکتار از اراضی روستای ابراهیم آباد به صورت دوره ای از طریق این قنات سیر آب می شود. در سال های اخیر ثبت جهانی مجموعه تاریخی بازار اراک، حمام چهارفصل و مسجد جامع ساوه در دستور کار میراث فرهنگی استان مرکزی قرار گرفته و پرونده موقت بازار اراک در دست تهیه قرار گرفته است.

* محسن کریمی، دکتری باستان شناسی، معاون میراث فرهنگی استان مرکزی