خبرنگاران صدای پای آب در گوش آسیاب های آبی گناباد - باتسک

آسیابهای آبی دستگاههایی هستند که در گذشته برای خُردکردن گندم و سایر غلات و درست کردن آرد با بهره بردن از تکنیک سرعت و یا فشار آب استفاده می شده اند و نشانگر هوشمندی و سختکوشی پیشینیان بوده اند.

این آسیابها بیشتر در مناطق روستایی و کوهستانی و بر سر راه قناتها و هر جا که پستی و بلندی اجازه می داده تا از انرژی پاک و ارزان آب برای چرخش سنگ آسیاب استفاده بشود ساخته و به کار گرفته می شده است.

مهم ترین قسمت این آسیابها، تنوره آن است که به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و احداث می شده است به گونه ای که آب ذخیره شده در آن از روزنی کوچک با فشار، پره های سنگ آسیاب را به حرکت در می آورده است.

سنگهای آسیاب از نوع مقاوم و به شکل مدور و ثابت و متحرک بوده است و گندم و جو از روزنی به مرکز آن هدایت می شده و بر اثر سایش و حرکت سنگ بالایی بر سر سنگ پایینی، گندم و سایر غلات به آرد تبدیل می شده است.

بخشی از آسیابهای آبی نمایان و آشکار است و دیگر بخشهای این آسیابها، محلهایی برای نگهداری جوال (کیسه) گندم و آرد و استراحت آسیابان است که از دیدها نهان است.

آسیابهای آبی در ایران از قدمتی کهن برخوردار هستند و در این میان شهرستان گناباد با توجه به جغرافیای طبیعی خود از نقاط مستعد برای فعالیت این آسیابها به شمار می رفته است که تعدادی انگشت شمار از آنها در مناطق شهری و روستایی این شهرستان به یادگار باقی مانده اند.

با پیشرفت علم و صنعتی شدن فرآیند آرد کردن گندم، آسیابهای آبی به تدریج کارآیی خود را دست دادند و هم اکنون تنها یادی از آنها در خاطره ها بر جای مانده است.

آسیابهای آبی یکی از جذابیتهای مهم گردشگری گناباد به شمار می فرایند که با بازسازی و فعالیت دوباره بخشهایی از آنها ابتکارات پیشینیان دوباره در معرض دید مردم و گردشگران قرار می گیرد و می توان با برنامه ریزی صحیح از آنها به عنوان قابلیتی برای رونق اقتصادی مناطق روستایی استفاده کرد.

آسیابهای آبی گناباد از دوره صفویه و قاجاریه بر جای مانده است و بیشتر در مناطق روستایی این شهرستان واقع است و هم اکنون 30 آسیاب آبی با قدمتی حدود 300 ساله در این شهرستان وجود دارد.

گناباد با توجه به پیشینه تاریخی خود آثار تاریخی زیادی را در دل خود جای داده است و از مجموع 250 اثر تاریخی شناسایی شده در این شهرستان 148 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که در این میان آسیابهای آبی تاریخی یک ظرفیت مهم گردشگری به شمار می فرایند.

هنوز هم صدای پای آب در گوش آسیابهای آبی و تاریخی شهرستان گناباد شنیده می شود و هم اکنون به عنوان یکی از آثار تاریخی مهم در منظر دید هم بیننده ای قرار دارند و اغلب گردشگران و مسافران جویای دانستن راز آنهایند.

آسیابهای آبی ظرفیت بسیار مهمی برای توسعه گردشگری روستایی در شهرستان گناباد

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد در همین زمینه به خبرنگار خبرنگاران گفت: از مجموع 30 آسیاب آبی و تاریخی گناباد 9 اثر در روستاهای کلات، سرآسیاب، سنو، تک زو، حاجی آباد، روچی، شوراب و شهرهای کاخک و بیدخت طی سنوات گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و پفراینده چهار اثر هم تکمیل و برای طی فرآیند ثبتی ارسال شده است.

علیرضا شناسایی افزود: از این تعداد چهار آسیاب تاریخی در روستای سرآسیاب و شهر کاخک گناباد بازسازی شده اند و یک آسیاب هم در کاخک بعد از بازسازی راه اندازی شده و دوباره آماده کار است که در صورت فراهم بودن بستر لازم و شرایط مطلوب بارندگی و میزان آب در جهت رودخانه مجاور می تواند فعالیت خود را آغاز کند و با جذب سرمایه گذار و توسعه محوطه گردشگری پیرامونی به عنوان یک قابلیت مهم گردشگری نقش آفرین باشد.

وی ادامه داد: آسیابهای آبی گناباد از سالهای گذشته به دنبال پیشرفتهای صنعتی و استفاده از دستگاههای مکانیزه برای آرد کردن گندم و غلات در کارخانه های آرد و یا تولید آرد صنعتی، انحراف آب از جهت رودخانه های مجاور آسیابها و تخریب بخشهایی از آنها به مرور زمان از فعالیت باز مانده اند.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: مردم گناباد در گذشته با کمک آب قنوات و چشمه های موجود طی سده های گذشته آسیاب های آبی متعددی در مناطق مختلف این شهرستان ساختند که برخی چون آسیاب های دشت شوراب و چاه فالیز در بیابان و برخی مانند آسیب های کاخک، کلات، سنو در مناطق کوهستانی واقع شده اند.

شناسایی افزود: این سازه های آبی که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می شده است با استفاده از شیبهای تند و آب سرشار قنات ها غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می کرده است.

وی افزود: آسیابهای آبی بعد از بازسازی و با جذب سرمایه گذار برای احیاء و یا توسعه امکانات گردشگری در رونق اقتصادی مناطق روستایی هم نقش مهمی دارند.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: با عنایت به کوهستانی بودن و شرایط مطلوب بارندگی در بخش کاخک گناباد طی سده های گذشته بیشتر این آسیابهای آبی دراین بخش و روستاهای تابعه آن ایجاد شده است.

شناسایی افزود: از این میان آسیاب آبی کاخک یکی از آثار زیبای به جا مانده از دوران قاجاریه است که در منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار این شهر واقع شده است و با توجه به سالم ماندن قسمتهای اصلی بنا می توان از آن به عنوان یک اثر مهم برای جذب گردشگر استفاده کرد.

وی ادامه داد: مشارکت شهرداریهای گناباد، کاخک و بیدخت و دهکمکها و شوراهای اسلامی شهر و روستا برای استحکام بخشی آسیابهای آبی و تبدیل آنها به ظرفیتی برای رونق اقتصادی و گردشگری مناطق شهری و روستایی لازم استد که پیگیریهایی برای بذل توجه این بخشها در دست انجام است.

از 250 اثر تاریخی شناسایی شده در شهرستان گناباد 60 اثر سابقه چند هزار ساله دارد و 15 اثر نیازمند بازسازی اضطراری است.

مرکز شهرستان 90 هزار نفری گناباد در فاصله 287 کیلومتری جنوب مشهد واقع است.