انجمن اولیا و مربیان، تشریفاتی یا اثرگذار؟، وظیفه ذاتی انجمن اولیا و مربیان چیست؟ خبرنگاران - باتسک

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرنگاران، محدثه ظفرمند- معلم ها گاهی در فعالیت های تربیتی خود با مسائلی روبه رو می شوند که ریشه در چیزی بیرون از کلاس دارد؛ مثل فقر، نابرابری های اجتماعی، مسائل خانوادگی دانش آموزان. مثلا مادری اجازه تفکر و بروز خلاقیت به کودکش نمی دهد و حتی یک جمله سازی در تکلیفش را خودش انجام می دهد. والدینی هستند که برای بعضی از فعالیت های آموزشی ارزش قائل نمی شوند و فقط بر یادگیری دروسی مثل ریاضی تاکید دارند یا با تاکید بر نمره باعث ایجاد ترس و اصظراب در دانش آموزانشان می شوند و حتی برای یادگیری شتاب زده اند. بعضی از والدین با وجود تمکن اقتصادی و توصیه های معلم از مراجعه به مشاور جهت برطرف اختلال های یادگیری فرزندانشان خودداری می نمایند و به دلیل باورهای غلط فرزند خود را سال ها متحمل رنج های یادگیری می نمایند. بعضی از دانش آموزان به وضوح میان ارزش های خانوادگی خود و مدرسه تعارض می بینند و این مسئله در مقطع ابتدایی مسائل بیشتری ایجاد می نماید. این روزها که مرز کلاس های درس جابه جا شده و هر خانه به مدرسه ای آنلاین تبدیل شده است، عامل اساسی بسیاری از ناهمگونی­های تربیتی، بیش از پیش عیان شد. خلا درهم تنیدگی خانواده و مدرسه حقیقتی در نظام تربیت رسمی است که مورد غفلت قرار می گیرد. خانواده و مدرسه دو رکن مهم تربیت است که اگر در تعامل باهم و هم­سو و همراه نباشند، کمیت هردوشان لنگ خواهد زد.

مجموع قوانین حقوقی در جمهوری اسلامی ایران، والدین را مسئول اصلی تربیت کودک می ­دانند. از دیدگاه اسلامی، تربیت کودک برای والدین یا سرپرست قانونی یک حق و در عین حال یک تکلیف است؛ لذا اکنون که سپردن بخشی از مسئولیت های تربیتی به نظام تربیت رسمی و عمومی از ناگزیری های جوامع است، مدرسه و در کل آموزش و پرورش باید در تعامل همه جانبه با خانواده باشد و نسبت به انتقادهای والدین حساس و پاسخ­گو باشد. آن­چه از دیدگاه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش حائز اهمیت است، همسوسازی اهداف و روش ­های تربیتی خانواده و مدرسه است که به وسیله افزایش میزان مشارکت خانواده ­ها در فعالیت های آموزشی و تربیتی، برگزاری دوره­ های آموزشی اثربخش و ارائه خدمات مشاوره­ ای به خانواده ­های آسیب ­پذیر و آسیب زا قابل تحقق است.

محور اصلی ارتباط خانواده و نظام تربیت رسمی و عمومی، انجمن اولیا و مربیان است. این انجمن هر سال در بسیاری از مدارس با مشارکت اولیای دانش­ آموزان به وسیله انتخابات شکل می­گیرد. نمایندگانی از این خانواده­ ها در شوراهای انجمن در سطح مناطق یا استان نیز حضور دارند. اساسنامه انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی در سال1367 تصویب شده است. متاسفانه شاهد این هستیم که سال­ها انجمن از اهداف اساسی خود فاصله گرفته است و گاها به مشارکت­های اقتصادی محدود می­گردد.

دکتر نورعلی عباسپور، مدیر کل انجمن اولیا و مریبان وزارت آموزش و پرورش می­گوید: انجمن اولیا و مربیان با قدمت 70 ساله خود در ایران، افت و خیزهایی داشته است. باتوجه به مقتضیات زمانه گاهی فعال و گاهی غیبرطرفال بوده است؛ زیرا چند آسیب اساسی دارد. یکی اینکه انجمن اولیا و مربیان در مدرسه در واقع درون یک مجموعه حاکمیتی قرار گرفته است؛ یک نهاد مدنی درون یک ساختار متمرکز و دولتی به هنگام تصمیم گیری، تاثیرگذاری و مطالبه گری ابتکار عمل را از دست می دهد. در هر صورت مجموعه دیگری برایش تصمیم می گیرد. دومین آسیب اساسی این است که در جامعه تعلیم و تربیت در این رابطه دغدغه آنچنانی مطرح نیست. متاسفانه در نظام تعلیم و تربیت کشور ما این­گونه القا شده است که تعلیم و تربیت فقط وظیفه آموزش و پرورش و حاکمیت است. خانواده بچه را به مدرسه می­سپارد و خیلی به نظارت و مطالبه­گری در این حوزه اهمیت نمی­دهد. در بعضی حوزه­ها وقتی مردم مطالبه گری می­نمایند، روسای مسئول مجبورند جوابگو باشند. البته اکنون ورود خانواده ها به مسائل آموزش و پرورش بهتر از قبل شده است؛ ولی تعلیم و تربیت دغدغه اول بسیاری از خانواده ­ها نیست. مشکل این است که سهم خانواده در تربیت کمرنگ دیده شده است؛ یعنی نظام تعلیم و تربیت رسمی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. سند تحول آموزش و پرورش تاکید می نماید که خانواده باید در تمام سطوح آموزش و پرورش نقش داشته باشد و در تمام تصمیم گیری ها حضور داشته باشد. مدرسه باید به کانون تربیتی محله تبدیل گردد؛ یعنی محور اصلی فعالیت ­های تربیتی و فرهنگی یک محله باشد. برای این­کار، خانواده ها به عنوان حلقه ­های واسطه مطرح هستند. نمی توانیم درباره خوب یا ضعیف بودن عملکرد انجمن ها قضاوت کلی کنیم؛ چون بستگی به شرایط هر مدرسه و والدین دانش آموزان دارد. به هر میزانی که تعلیم و تربیت برای خانواده ها مهم باشد، انگیزه مشارکت بالاتر می رود. البته یکی دیگر از آسیب­ها این است که هر جا مدیر مدرسه روحیه مشارکت ­پذیری بالایی نداشته باشد، یک مانع ایجاد می گردد؛ چون در مدرسه اختیار امور دست مدیر است. اگر مدیر صلاحیت ­های لازم و مهارت زیاد در ارتباط با اولیا داشته باشد، اولیا انگیزه بیشتری برای مشارکت می یابند.

نگو، عمل کن!

دکتر علی رسولی، دکتری روانشناسی تربیتی می­گوید: خانواده می تواند رکن اصلی هر جامعه و اولین پایگاه تربیتی دانش ­آموزان باشد که نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی آن­ها دارد. یکی از این نقش­ ها مشارکت در برنامه درسی دانش ­آموزان است. برنامه باید منحصر به فرد باشد و انحصاری بودن برنامه مختص به آگاهی فرد از ویژگی ­های خودش است. نقش خانواده این است که دانش­آموز را برای رسیدن به آگاهی بهتر همراهی کند تا او در عملیاتی کردن برنامه پیروز باشد. نقش دیگر والدین اهمیت دادن به تکالیف فرزندان است؛ به این معنا که وقتی دانش آموز تکلیفش را انجام می دهد، والدین نسبت به آن حساس باشند. همان طور که پدر و مادر تکلیفی دارند، دانش­آموز هم بر اساس مسئولیت ­پذیری تکلیف خود را انجام می دهد. اگر نگاهمان این­گونه باشد او را تشویق می کنیم؛ نه اینکه بگوییم وظیفه اش است و احتیاج به تشویق ندارد. برای ایجاد مسئولیت پذیری در دانش­آموز و در کل تربیت فرزندان از دو روش مستقیم و غیرمستقیم نام می بریم. روش مستقیم همان گفت وگو است که مدرسه هم غالبا به همین صورت است. این روش ممکن است جواب ندهد و مقاومت­ هایی صورت گیرد؛ اما در روش غیر مستقیم ما الزاما چیزی را نمی­گوییم تا یاد بگیرد. ما انجام می دهیم تا در او نهادینه گردد. اگر قرار است ما دانش آموزان را به درس خواندن وادار کنیم، خودمان چقدر به کتاب خواندن و یادگیری اهمیت می دهیم؟ چقدر تقلا می کنیم تا چیزی را یاد بگیریم؟ فرزند وقتی این کوشش مادر و پدر را ببیند قطعا درس­خوان می­گردد. بعضی از پدر و مادرها گله می­نمایند که دانش آموزشان درس نمی خواند و سرش مدام در گوشی است؛ در حالی که خود پدر و مادر این­گونه هستند و همیشه وقت را با گوشی، تلویزیون و سایر رسانه ها می­گذرانند. امام صادق(ع) می­فرمایند که فرزند خود را با رفتار خود رهبری کنید، نه با زبان خود.

استاد دانشگاه فرهنگیان در ادامه می گوید: نقش دیگر والدین اهمیت دادن به فرزندان است، هنگامی که کار نیک انجام می ­دهند. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس می گردد. اعتماد به نفس ضعیف در فرزندان به خاطر این است که ما اجازه ندادیم تا کاری را انجام دهند یا کارهایی که انجام داده اند به چشم ما نیامده است. این اعتماد به نفس بر تحصیل آن­ها موثر است. وظیفه دیگر والدین آموزش ارتباط صحیح به فرزندان است. ما اگر به فرزندان شیوه های ارتباطی دو فرد بالغ را یاد دهیم، این بچه یاد می­گیرد که در مدرسه و جامعه چطور ارتباط برقرار کند. افرادی که جرات­مند هستند، شیوه ارتباطی صحیحی دارند. یک سوی نبود جراتمندی کناره گیری و افسردگی است و سوی دیگر آن پرخاشگری. هر دو سو منجر می­گردد که فرد دیگر قادر به ادامه ارتباط نباشد حتی اگر فرد مقابل با او مشترکات زیادی داشته باشد مثلا دوست و همکلاسی او باشد. خانواده در یاددهی ارتباط صحیح نقش زیادی دارد. موضوع بعدی این است که بعضی از والدین با مقایسه فرزندان خود با دیگران، سبب آزار فرزند خود می شوند. والدین توقع کارهایی را دارند که برای او قابل انجام نیست، در نتیجه دانش­آموز دچار درماندگی آموخته شده می گردد. در این صورت عزت نفسش کم می­گردد و به قول امام علی(ع) فردی که عزت نفس نداشته باشد، نباید از شرش ایمن باشیم. نکته آخر اینکه والدین باید اعمال و رفتار خودشان را جوری تنظیم نمایند که شفاف و صادقانه باشد تا فرزند هم همان­گونه رفتار کند. در بحث رفتار انسان که پیچیدگی­های خاصی دارد نمی­توانیم به یک عامل اکتفا کنیم. باید به عوامل و زمینه های مختلف توجه کنیم تا چگونگی تغییر یک رفتار را توجیه کنیم.

آموزش خانواده، وظیفه ذاتی انجمن اولیا و مربیان

از صحبت­های مطرح شده تعیین می­گردد که یکی از مولفه­های تعامل اولیا و مدرسه این است که والدین باید الگوی رفتاری مناسبی برای فرزندانشان باشند. برای این منظور احتیاج به آموزش های همگانی و الزامی برای والدین به شدت احساس می­گردد. مثلا در زمینه ارتباط موثر ابتدا باید همسران در خانه مهارت­ های ارتباط موثر را کسب نمایند تا به فرزندان خود آموزش دهند. درحالی که آمارها نشان می ­دهد میانگین گفت­گوی میان زوجین ایرانی به 15 دقیقه در روز رسیده است! دکتر رسولی می­گوید: وظیفه ذاتی انجمن اولیا و مربیان، آموزش خانواده است. اینکه ما در آموزش و پرورش یک ­سویه به دانش آموزان آموزش دهیم، جواب نمی­گیریم. باید در سه سطح نگاه گردد؛ آموزش به دانش آموزان، آموزش به معلمان و آموزش به خانواده. در غیر اینصورت هر چه رشته ایم، پنبه می­گردد.

آموزش خانواده یکی از برنامه های اصلی انجمن اولیا است که اجرای آن در مدرسه ها متفاوت است. مدرسان آموزش خانواده از میان نیرو های آموزش و پرورش و اعضای هیات علمی دانشگاه ها انتخاب می شوند. از جمله راه حل های ذکر شده در سند تحول بنیادین برای تقویت مهارت های خانواده در ایفای نقش تربیتی خود، تدوین اصول راهنما و پودمان های آموزشی برای تبیین نقش خانواده در تامین پیش احتیاجهای ورود کودک به مدرسه و تهیه و تدوین محتوای آموزشی جهت آشنایی با ویژگی ها، احتیاجها و ظایف خانواده و تدوین برنامه جامع مشارکت خانواده و نهادهای تربیتی است که به نظر می رسد انجمن اولیا و مربیان در این باره نقش مهمی دارد. فراوری محتوا در کانال مجازی انجمن در شبکه شاد نیز ادامه فرایند آموزش خانواده به صورت متمرکز است. البته طبق گفته دکتر عباسپور، در زمان کرونا مدیران مدارس باید در شبکه شاد گروه والدینی ایجاد نمایند و آموزش های خانواده را در آن فضا دنبال نمایند. مجلات پیوند از جمله فراوریات مرکز انجمن اولیا و مربیان است که اشتراک آن برای مدارس داوطلبانه است. والدین باید این موارد را از مدارس مطالبه نمایند. اساسا تربیت زمانی محقق خواهد شد که تمام ساحت های وجودی انسان به طور همه جانبه رشد کند. انسان در هر عصری احتیاجهای ویژه ای دارد. در شرایط کنونی که رسانه ها یکه تازی می نمایند و احتیاجهای کودک و نوجوان نسبت به گذشته تغییرات زیادی نموده است، احتیاج است آموزش های خانواده مبتنی بر این احتیاجها به روز رسانی گردد.