زره بافی سنتی قزوین، جولاهگی فولاد - باتسک

زره در واقع نیم تنه ای است آستین کوتاه و جلوباز از آهن و فولاد که بافتی حلقه ای دارد و جنگجویان روی لباس های خود در هنگام جنگ می پوشیدند، از انواع زره که دو نوع از آن مرسوم بوده می توان به زره داوودی که محکم و ریزبافت بوده و زره معمولی که دانه دانه حلقه های فولاد را با هم می بافتند و بالشتکی را در بالا و یقه پشت گردن می دوختند، اشاره نمود.

در این صنعت هنرمند با در هم تنیدن حلقه های فلزی به فراوری زره وکلاه خُود می پردازد و از آنجا که زره و خُود در میادین جنگ استفاده می شد، خاستگاه این هنر به درستی بر کسی روشن نیست، با رواج نمایش های آیینی چون شبیه خوانی این هنر کاربرد بیشتری پیدا کرد و با رونق شبیه خوانی در دوره صفویه افراد بیشتری به این هنر روی آوردند.

زره بافی در قزوین

سابقه هنر زره بافی در ایران به دوره پیش از اسلام بر می گردد که آن موقع زره به عنوان ابزار جنگی مورد استفاده قرار می گرفت. در دوره صفوی با رونق دریافت هنر تعزیه خوانی از زره بافی برای تهیه لباس هنرمندان تعزیه خوان استفاده شد و از شروع پادشاهی شاه طهماسب اول صفوی و پایتختی قزوین، زره بافی هم در این شهر رواج یافت چنانکه در کتاب سیمای تاریخی شهر قزوین تالیف پرویز ورجاوند از استاد طالب به عنوان هنرمند زره باف عصر صفویه در قزوین نام برده شده است.

همچنین استاد احسان الله کرمی، حاج اسماعیل بابایی، حاج منصور کاظمی، عبدالله جعفری، حاج محمد بابایی و حاج عباس زمانی از اساتید به نام رشته زره بافی در قزوین به شمار می فرایند.

بر اساس تحقیقات میدانی در مورد هنر زره بافی، بیشتر تعزیه خوان ها به زره بافی و هنرهای وابسته به نمایش تعزیه خوانی آشنایی داشته اند، هنرهایی چون زره بافی، شناخت ابزار، شناخت موسیقی و ادوات موسیقی مرتبط با تعزیه (طبل، شیپور، قره نی) ، شناخت صدا و ریتم آواز، شناخت حرکات نمایشی متناسب با دیالوگ و... به طوری که بیشتر هنرمندان تعزیه خوانی قزوین از جمله احسان الله کریمی، حاج اسماعیل بابایی، حاج منصورکاظمی، عبدالله جعفری، حاج محمد بابایی، حاج عباس زمانی و... علاوه بر تعزیه خوانی با هنر زره بافی نیز آشنایی داشتند.

روش کار در زره بافی

برای ساخت زره ابتدا مفتول ها به شکل فنر در می آیند. سپس این فنر بریده می گردد و حلقه های مورد احتیاج بافت زره به دست می آید. در ابتدای بافت زره، 4 حلقه را به یک حلقه متصل می نمایند و سپس با اتصال تعداد زیادی از این گروه های 5 تایی، بافتی منسجم به وجود می آید که امکان ایجاد الگوهای مناسب زره و کلاهخُود را ایجاد می نماید. سایزهای مختلف زره به تعداد متفاوتی از حلقه ها احتیاج دارد.

الگوی بافت زره در قزوین چهار تکه است و آستین هم در چهار تکه جداگانه بافته شده و سپس به بالا تنه وصل می گردد. این شیوه باعث می گردد بازیگر در هنگام بازی راحت باشد و به راحتی دست خود را بالا ببرد.

روش اتصال آستین ها در زره بافی قزوین شیوه ای ابداعی به شمار می رود که برای اولین بار توسط استاد منصور کاظمی استفاده شد. این شیوه نسبت به شیوه های رایج پیشین ساده تر است. از ابداعات دیگر منصور کاظمی در این زمینه تسهیل در تبدیل سیم مفتول به فنر و خورد کردن سیم ها هست که در گذشته بسیار سخت و به صورت دستی انجام می شد.

هنر سنتی زره بافی که امروزه حیات آن به نمایش های آیینی ایام محرم و صفر چون تعزیه گره خورده است تأثیر به سزایی در اشاعه فرهنگ ملی - مذهبی دارد به ویژه در استان قزوین به دلیل بافت مذهبی استان و اعتقاد مردم به به برگزاری مراسم های مذهبی، زنده نگه داشتن و حفظ صندلی این هنر آیینی بیش از پیش اهمیت می یابد.

محمداسماعیل حسنی و شهره بانو کاظمی دو هنرمند فعال زره بافی در استان قزوین به شمار می فرایند که با وجود سختی های کار به دلیل هزینه های بالا، مشتریان خاص و عدم بازدهی مالی مناسب، به این حرفه اشتغال دارند.

مهارت سنتی زره بافی سنتی قزوین در سال 1389 با شماره 188 در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.